Zaal gewijd aan de ‘donkere’ kant naamgever
Mauritshuis duikt niet weg
voor slavernijverleden
- Martine Gosselink toont de schilderijen van kamer 8, die betrekkingen hebben op het leven van Johan Maurits.
Misschien hebt gij, blanke lezer, op school geleerd hoe het Mauritshuis in Den Haag met de kostbaarste Braziliaansche houtsoorten is betimmerd. Wanneer gij dan vol bewondering voor die betimmering stil staat, verzoeken wij u te bedenken hoe het onze moeders waren, die met deze zware last op hun hoofden dag in dag uit sjouwden over heuvelachtige terreinen, door poelen en moerassen, altijd bedreigd door de zweep die uw voorouders hanteerden.
door Eduard Bekker
et deze woorden uit het boek ‘Wij slaven van Suriname’ uit de jaren ’30 van Anton de Kom (1898-1945) startte Mauritshuisdirecteur Martine Gosselink op 24 september haar presentatie over het slavernijverleden van de naamgever van het Haagse kunstmuseum het Mauritshuis. Anton de Kom was een Nederlands-Surinaamse dissident en verzetsstrijder. Zijn vader was nog slaaf in Suriname geweest en hij vond dat verleden alle aandacht verdient.
Die aandacht is er nu. Want zo denkt Martine Gosselink er ook over. Het Mauritshuis is gebouwd in 1633 in opdracht van Johan Maurits van Nassau-Siegen en in zijn periode dat hij gouverneur was in Brazillië, blijkt hij vuistdiep in de slavenhandel te hebben gezeten. Dat is naar voren gekomen na uitgebreid recent onderzoek. Daarom zijn in zaal 8 kunstwerken geplaatst die in relatie staan met dit verleden.
- Een blik in de zaal. Fotograferen mag.
Erfelijk
Slavernij is van alle tijden en was in het westen ‘erfelijk’, zodat hele generaties Afrikanen in de VS en de koloniën niet anders wisten dan een leven in slavernij: zwoegen voor en gehoorzamen aan de baas, die het recht had ook wrede straffen uit te voeren als iets hem of haar niet zinde.
Na de afschaffing ervan in 1863 was er geen aandacht meer voor. Ook tot recente jaren niet, omdat dit donkere verleden, waarin zwarte mensen niet als mensen werden beschouwd, niet spoorde met ons idee van Nederland als tolerant land door de eeuwen heen. Die aandacht is er nu wel en daardoor staat veel Neêrlands trots ter discussie: van Zwarte Piet tot Amsterdamse grachtenpanden. En dus ook het Mauritshuis.
Geen naamsverandering
Naamsverandering van het museum is voor Martine Gosselink niet aan de orde, maar verzwijgen van deze donkere tijden, waaraan de naamgever heeft bijgedragen, dus evenmin. Vandaar de permanente expositie in zaal 8. In deze zaal zijn nu tien schilderijen uit het museum en één sculptuur bijeen gebracht die betrekking hebben op deze periode.
Gosselink: Naar mijn idee wordt het Mauritshuis en dat wat er hangt alleen maar krachtiger en sterker als het ook zijn eigen verleden onder ogen ziet.
- Over het onderzoek en de onderzoekers naar het verleden van Johan Maurits uit de tijd dat hij gouverneur was in Brazilië
Bekijk of Download dit document.
Een blik op de elf kunstwerken in zaal 8:
Klik op een foto voor een vergroting.
Vervolgens kun je bladeren met ’t scrollwieltje, de pijltjestoetsen, of (ook met een tablet) door links en rechtboven in de foto te klikken.
- Johan Maurits, graaf van Nassau- Siegen (1604-1679)
Johan Maurits,
geschilderd tussen 1668 en 1670
Na zijn terugkeer uit Brazilië werd Johan Maurits benoemd tot stadhouder van Kleef, net over de grens met Duitsland. Daar schilderde De Baen dit portret, met op de achtergrond de tuin die Johan Maurits er had laten aanleggen.
Het portret straalt macht uit: zó wilde Johan Maurits herinnerd worden. Die reputatie dankte hij vooral aan zijn rol als gouverneur van Nederlands-Brazilië - ook al ontsloeg de wie hem vanwege financiële kwesties. Door dat eenzijdige beeld bleef Johan Maurits’ rol in de slavenhandel lange tijd onderbelicht.
- Johan Maurits, graaf van Nassau-Siegen (1604- 1679), ten voeten uit
Postuum beeldje
Johan Maurits was al bijna 50 jaar dood toen Van Logteren dit aardewerken beeldje in 1727 maakte. Waarschijnlijk diende het als model voor een levensgroot standbeeld, maar daar is niets over bekend.
Van Logteren laat Johan Maurits zien als gouverneur van Nederlands-Brazilië;. Hij baseerde zich op een prent uit een boek over Johan Maurits’ Braziliaanse jaren dat Caspar Barlaeus schreef in opdracht van de graaf. Met dat boek verzekerde Johan Maurits zichzelf van een reputatie als bekwaam veldheer en tolerant bestuurder.
- Gezicht op het eiland Itamaracá in Brazilië
Onbedoeld getoonde ongelijkheid
Frans Post was een van de kunstenaars die met Johan Maurits naar Brazilië reisde. Dit landschap met uitzicht op het eiland Itamaracá uit 1637 is het eerste schilderij dat we van Post kennen. En het eerste dat een Europese schilder van Brazilië maakte.
Aan het water staan vier mannen: twee Portugezen en twee slaafgemaakte Afrikanen. Hun aanwezigheid maakt van het schilderij meer dan een eenvoudig Braziliaans landschap - onbedoeld laat Post ons zien dat de ongelijkheid tussen zwart en wit was gekoppeld aan huidskleur.
- Braziliaans landschap met een huis in aanbouw
Brazilië met een Europese blik
Johan Maurits nam kunstenaars en wetenschappers mee naar Brazilië. Een van hen was Frans Post, die er het landschap vastlegde. Maar dit paneel maakte Post tussen 1655 en 1660 toen hij allang weer terug was in Haarlem.
Post schilderde Brazilië; met een Europese blik, voor Europese verzamelaars. Zijn landschappen geven daardoor een geïdealiseerd beeld van de plantagekolonie en laten niets zien van de harde werkelijkheid van de slavernij.
Op Posts schilderij leven Europese kolonisten harmonieus samen met oorspronkelijke Brazilianen (hier waarschijnlijk Potiguara) en slaafgemaakte Afrikanen.
- Portret van Maria van Oranje (1642 - 1688) met Hendrik van Nassau-Zuylestein (†1673) en een bediende
De anonieme bediende
Dit is prinses Maria van Oranje uit 1665 met links van haar haar neefje Hendrik en rechts een tweede jongen. Zijn naam weten we niet. Hij was een van de zwarte bedienden aan het hof en waarschijnlijk als klein jongetje door de wie naar de Republiek verscheept - als cadeau voor de prinses.
Maria was de zevende en jongste dochter van stadhouder Frederik Hendrik en Amalia van Solms. Mijtens portretteerde haar kort voor ze trouwde. Het huwelijk werd gevierd in Kleef, bij Maria's lievelingsoom Johan Maurits.
- Postuum portret van Maria I Stuart (1631 - 1660) met een bediende
Onopgemerkt ‘exotisch’ accessoire
De Engelse prinses Maria Stuart was getrouwd met de Hollandse stadhouder Willem II en overleed toen ze nog maar 29 jaar oud was. Een paar jaar later in 1664 schilderde Hanneman dit postume portret.
Maria is klaar voor een gekostumeerd bal en draagt een witte jurk, een tulband met struisveren en een Braziliaanse verenmantel. Haar bediende maakt nog een parelsnoer vast, maar Maria lijkt hem niet op te merken. De zwarte jongen is gereduceerd tot een 'exotisch' accessoire - Hanneman onderstreept zo Maria's witte huid en verhevenheid.
- Meisje bij een kinderstoel
Luxe wereld en harde werkelijkheid
Een meisje van een jaar of drie poseert in 1640 naast een kinderstoel. Ze is mooi aangekleed en draagt gouden sieraden. Haar ouders waren duidelijk in goeden doen - ze konden hun dochter zelfs laten portretteren door Govert Flinck, een van Rembrandts beste leerlingen.
Op de kinderstoel ligt wat snoep, gemaakt van suiker uit Brazilië. Het verbindt de luxe wereld van het meisje met de harde werkelijkheid van de mensen op de suikerrietplantages. Een werkelijkheid die vaak onzichtbaar was in de Republiek en de Hollandse schilderkunst.
- Dubbelportret van Constantijn Huygens (1596- 1687) en Suzanna van Baerle (1599-1637)
UItzonderlijk dubbelportret
Constantijn Huygens en Suzanna van Baerle waren de toekomstige buren van Johan Maurits, hier aan het Plein in Den Haag. Het paar liet zich in 1635 portretteren door Jacob van Campen, die ook het Mauritshuis ontwierp. Huygens, Van Campen en de graaf waren vrienden van elkaar.
In de 17de eeuw bestonden huwelijksportretten meestal uit twee losse schilderijen, maar Van Campen maakte met dit dubbelportret een uitzondering op die regel. Hij schilderde Constantijn en profil, terwijl Suzanna naar voren buigt en ons aankijkt.
- Portret van Constantijn Huygens (1596-1687) en zijn vijf kinderen
Een portret bij de buren
Constantijn Huygens was een belangrijke figuur in politieke en culturele kringen en bevriend met Johan Maurits. Maar hij was ook vader van vijf kinderen en liet zich in 1640 met hen portretteren. Huygens’ vrouw Suzanna ontbreekt - zij overleed kort na de geboorte van de kleine Susanna. De jongen rechtsboven is Christiaan, die later wereldberoemd werd als natuurkundige.
Hanneman maakte vaak portretten van de Oranjes en hun kring. Dit portret van Huygens en zijn kinderen maakte hij voor diens woonhuis aan het Plein, naast het Mauritshuis.
- Studie van twee Braziliaanse schildpadden
Albert Eckhout (1610-1666)
Schildpadden met tanden
Een van de kunstenaars in Johan Maurits’ gevolg was Albert Eckhout. In tekeningen en schilderijen legde hij de Braziliaanse bevolking, flora en fauna vast. Zoals deze twee kolenbranderschildpadden in 1640, met hun geschubde kop, hun schild met geometrische lijnen en hun bek vol scherpe tanden. Eckhout schilderde ze op papier.
De beesten blazen dreigend naar elkaar, zoals mannetjes doen tijdens het broedseizoen. Maar Eckhout maakte de dieren spannender dan ze zijn - schildpadden hebben in het echt geen tanden.
© Eduard Bekker
• Niets op deze site waarvan de rechten bij mij berusten mag worden overgenomen zonder mijn toestemming.
This Dutch gentleman plays 🇺🇦 music every day in The Hague (a subscriber sent me this). He also joined 🇺🇦 protests in front of the russian embassy.
— Anton Gerashchenko (@Gerashchenko_en) June 17, 2022
Thank you, Sir. Every voice, every action matters. We are grateful for support, it makes us stronger and will lead to Victory. pic.twitter.com/Vk3JlWsMA4
Weblog 2020
- Kerstschmertz
- Alleen met Vermeer’s Gezicht op Delft
- Mauritshuis duikt niet weg
voor slavernijverleden - Het water is weer terug in Utrecht
- Gipsen voet en een slopende telefonade
- Vruchtbaar echtpaar ‘eimdelijk’ weer samen
Het ov zit hier bomvol
- Wisseltonige beer uit het Westland
- Laat deze tijd niet meer terugkeren!
- In het kielzog van corona
- Hondje
